Makale başlığı kuralları ve örnekler

"İlk izlenimler güçlü izlenimlerdir; bu nedenle, bir başlığın iyi tasarlanması ve sınırlar izin verdiği ölçüde, ne gelmekte olduğunun tam ve kesin göstergesi olması gerekir. " T. Clifford Allbutt


BAŞLIĞIN ÖNEMİ

Bir makale için başlık hazırlarken, yazar çok basit bir gerçeği hatırlarsa iyi eder: Bu başlık binlerce kişi tarafından okunacaktır. Eğer olursa, belki çok az kişi makalenin tümünü okuyacak, fakat pek çoğu ya özgün dergide veya ikincil servislerden (özetlemeler veya dizinler) başlığı okuyacaklardır. Bu nedenle, başlıktaki bütün kelimeler çok dikkatli seçilmeli ve birbiri ile ilişkileri dikkatli kurulmalıdır. Yanlış başlıklardaki belki de en yaygın hata ve anlam bakımından kesinlikle en zarar verici olanı, kelimelerin hatalı sıralanmasıdır.
İyi bir başlık nasıl olur? Ben bunu, makalenin içeriğini yeterli ölçüde en az sayıda kelimeler dizisi olarak tanımlıyorum.

Hatırlayınız ki, özetleme ve dizin servisleri önemli ölçüde başlığın tam oluşuna dayanırlar. Uygun olmayan şekilde başlık verilmiş bir makale, amaçladığı okuyucu kitlesine asla ulaşamaz ve tamamen kaybolabilir.

BAŞLIK UZUNLUĞU

Bazen başlıklar çok kısadır. Bir makale, Journal of Bacteriologyye Brucella Üzerine Çalışmalar başlığı ile gönderilmişti. Açıktır ki, böyle bir başlık okuyucuya pek yardımcı olamazdı. Çalışma taxonomic mi genetic mi, biochemical mı veya medical mıdır? Hiç olmazsa bu kadarını bilmek isterdik.
Daha da sık karşılaşılan durumlarda, başlıklar çok uzundur. Tuhaftır ki uzun başlıklar kısalarından daha az anlamlıdır. Bir kuşak öncesinde, bilimde daha az uzmanlaşma olduğu zamanlarda, başlıklar uzun ve özellik belirtmeyen türde olma eğilimindeydi. Örneğin, Bir Obje ile Ortamı veya Objenin Belli Parçaları Arasında Renk-Zıtlığı Üreten Yeni Bir Yolla Mikroskopik Araştırmaya İlâveler Üzerine (J.Rheinberg, J.R. Microsc. Soc. 1896: 373). Bu kesinlikle kötü bir başlık izlenimi veriyor. Belki, iyi bir özet olabilir.
Kuşkusuz çok uzun başlıkların çoğu, israf edilmiş kelimeler içerir. Genellikle, üzerine çalışmalar, üzerine araştırma ve üzerine gözlemler gibi israf edilmiş kelimeler başlığın hemen başlangıcından gözükür.

BELİRTİCİ BAŞLIKLARA GEREKSİNİM

Örnek bir başlığı inceleyelim: Antibiyotiklerin Bakteriler Üzerine Etkileri. Formdadır; kısadır ve israf edilmiş kelimeler veya fazla yük taşımamaktadır. Kesinlikle de bu başlık, Bakterinin Çeşitli Türleri Üzerinde Belli Antibiyotiklerin Etkileri Konusunda Ön Gözlemlere değiştirilerek geliştirilemezdi. Fakat (bu beni bir sonraki noktaya getiriyor), çok kısa olan başlıkların çoğu, özelden ziyade genel terimler içerdikleri için çok kısadırlar.

Güvenle varsayabiliriz ki, yukarıdaki başlıkla verilen çalışma, tüm antibiyotiklerin tüm bakteriler üzerindeki etkilerini denememiştir. Bu nedenle, başlık esas olarak anlamsızdır. Sadece bir veya birkaç antibiyotik üzerinde çalışıldıysa, başlıkta tek tek sıralanması gerekirdi. Bir veya birkaç organizma denendiyse, başlıkta yine tek tek sıralanması gerekirdi. Eğer antibiyotik ve organizmaların sayısı, başlıkta sıralanamayacak kadar çok ise, belki yerine grup adı konabilirdi. Daha kabul edilebilir başlık örnekleri:

Streptomycinin Mycobacterium Tuberculosis Üzerine Etkisi

Streptomycin, Neomycin ve Tetracyclinein Gram-Positive Bacteria Üzerine Etkisi

Polyene Antibioticsin Plant-Pathogenic Bacteria Üzerine Etkisi

Mantara Karşı Kullanılan Çeşitli Antibiyotiklerin Candida albicans ve Aspergillus Fumigatus Üzerine Etkisi

Bu başlıklar, ilk örnekten daha kabul edilebilir olmalarına karşın, yine de çok genel oldukları için özellikle iyi örnekler değildirler. Eğer Etkisi kolaylıkla tanımlanabilirse, anlam daha açık olabilir. Örneğin, yukarıdaki ilk başlık Streptomycin Kullanarak Microbacterium tuberculosisin Büyümesinin Engellenmesi şeklinde düzenlenebilirdi.

Çok önceleri, Leeuwenhoek tanımlayıcı fakat çok özel olmayan animalcules kelimesini kullandı. 1930larda, Howard Raistrick Bakteriler Üzerine Çalışmalar başlığı altında, önemli bir makale serisi yayınladı. Benzer bir makale bugün, çok daha özel bir başlık taşır. Eğer çalışma bir organizmayı konu alıyorsa başlık; genus, species ve muhtemelen strain sayısını bile verir. Eğer çalışma bir organizmanın enzimini konu alıyorsa, başlık Bakterilerde Enzimler gibi birşey olmaz, Dihydrofolate Reductase in Bacillus subtilis olur.

KELİME SIRASININ ÖNEMİ

Başlıklarda, özellikle kelime sırasına dikkat edin. Başlıklardaki dilbilgisi hatalarının çoğu hatalı kelime sıralamasındandır.
Journal of Bacteriologyye Mechanism of Suppression of Nontransmissible Pneumonia in Mice Induced by Newcastle Disease Virus başlıklı bir makale gönderilmişti. Bu yazar herhangi bir şekilde birdenbire üretme becerisi göstermedikçe, oluşturulanın fare değil, zatürree olmuş olması gerekir. (Başlığın şöyle olması gerekirdi: Mechanism of Suppression of Nontransmissible Pneumonia Induced in Mice by Newcastle Disease Virus).
Artık, bebekleri leyleklerin getirmediğine inanıyorsanız, şu başlığı öneririm: (Bacteriol. Proc., p. 102, 1986): Multiple Infections Among Newborns Resulting from Implantation with Staphylococius aureus 502A. (Bu hayat bakterisi midir?)

Bir gün karşılaştığım diğer bir örnek (Clin. Res. 8: 134, 1960): , Preliminary Canine and Clinical Evaluation of a New Antitumor Agent Streptovitacin. Bu köpek, streptovitacini değerlendirmeyi bitirdiğinde benim de bakmasını istediğim bazı çalışmalarım var!

Dilbilgisi bir tarafa, using (kullanarak) kelimesini kullandığınızda sizi dikkatli olmaya davet ederim. İnanıyorum ki, using kelimesi bilimsel yazımda en çok bilinen, askıda kalmış şimdiki zaman fiilidir. Ya akıllı bazı köpekler daha var, ya da using şu cümlede yanlış kullanıyor: Using a fiberoptic bronchoscope, dogs were immunized with sheep red blood cells.

Akıllı hayvanlar sadece köpekler değil. Bir metin, Journal of Bakteriologyye Isolation of Antigens from Monkeys Using Complement-Fixation Techniques adı altında gönderilmişti.

Bakteriler bile akıllı. Diğer bir metin, Journal of Clinical Microbiologyye Characterization of Bacteria Causing Mastitis by Gas-Liquid Chromatography adıyla gönderilmişti. Bakterinin GLC kullanabilmesi harika birşey değil mi?

ETİKET OLARAK BAŞLIK

Makalenin başlığı bir etikettir. Bir cümle değildir. Her zamanki özne, nesne, fiil, düzenlemesiyle oluşan bir cümle olmadığından cümleden daha basittir (veya hiç değilse genellikle daha kısadır), fakat kelimelerin sırası daha da önemli hâle gelir.

Aslında çok az sayıda dergi, başlığın cümle olmasına izin verir. İşte bir örnek: B-Endorfin is Associated with Overeating in Genetically Obese Mice (ob/ob) and Rats (fa/fa) (Science 202:988, 1978). Zannederim bu sadece bir görüş meselesidir. Ben böyle bir başlığa iki yönden karşı çıkardım. İlk olarak is fiili israf kelimesidir ve anlayışı etkilemeden hemen çıkarılabilir. İkincisi, is in ilavesi, şimdi başlığın yüksek sesle konuyu kabul ettirmesidir. Bölüm 27de geliştirilen nedenlerle, yazarların sonuçlarını şimdiki zamanda sunmalarını görmeye alışık olmadığımızdan dogmatik bir hava taşımaktadır.

Derginin içindekiler kısmında başlığı gören muhtemel okuyucuya, başlıktaki kelimelerin sırası ve anlamı önem taşır. Fakat bu düşünceler, ikincil kaynaklardan makaleyi duyanlar da dahil olmak üzere (belki de çoğu böyle), literatürün bütün muhtemel kullanıcıları için eşit ölçüde önemlidir. Bu yüzden başlık, makalenin kendisine eşlik eden etiket olarak işe yaramalı ve Chemical Abstracts, Index Medicus ve diğerleri tarafından kullanılan makina dizinine uygun formda olmalıdır. Dizinleme ve özetleme servislerinin çoğu ya KWIC (metin içi anahtar kelimeler) türetmeye veya KWOC (metin dışı anahtar kelimeler) türetmeye dayanan anahtar kelime sistemi ile çalışır. Bu nedenle yazarın, makaleyi etiketlerken doğru "anahtarları" temin etmesi temel bir önemi haizdir. Yani başlıktaki terimler, makalenin içeriğinin önemli kısmını, anlaşılabilir ve geri kazanılabilir terimlerde vurgulayan kelimelerle sınırlı kalmalıdır.

KISALTMALAR VE JARGON

Başlıkların; kısaltmalar, kimyasal formüller, patentli isimler, jargon ve benzerlerini hemen hemen asla içermemesi gerekir.

SERi BAŞLIKLAR

Seri başlıklar genellikle önemli ölçüde tekrarlı, ilk kısmın (romen rakamından önceki) faydasız olacak kadar genel ve ikincil servisler bir KWIC dizini çevirdiğinde, böyle çift başlıkları yeniden kurmak imkansızlığından dolayı sonuçları çoğunlukla anlaşılmazdır. Soru olarak kelimelendirilen makale başlıkları da anlamsızdır ve soru türü başlıklar kullanılmamalıdır.

Askıda başlıklar (seri başlıklar gibi fakat romen rakamı yerine "iki nokta üst üste"), KWIC dizininden sonuçlanan acayiplikler hariç, yukarıda bahsedilen bazı problemlerden kaçınmayı sağladığı için çok daha iyidir. Ancak askıda başlıklar öğretici görünümündedirler; önemli olandan ziyade geneli vurgularlar, noktalama işaretleri gerektirirler, dizinleri karıştırırlar ve genellikle etiket biçimindeki düz başlıktan daha yetersizdirler.

Düz başlıkların kullanımı, uygun kelime dizilimine veya başlıkta her kelimenin uygun formuna olan gereksinimi azaltamaz.